به گزارش اقتصاد نگار به نقل از ایسنا، در جهان واقعی همان آبی که به کار کشت و زرع می‌آید، پشت سدها انباشته می‌شود و برق تولید می‌کند، و همان آبی که زمانی به این دو کار می‌آمد، منتظر مذاکره با کشور همسایه است تا از تغییر مسیر سرچشمه‌ها دست بردارند و حقابه‌ی ما را بدهند. چنین است که دیپلماسی انرژی نه یک وظیفه‌ی وزارت امور خارجه، که حاصل همکاری بخش‌های مختلف از جمله وزارت‌های نفت و امور خارجه است.
در سال ۱۹۷۶ یک دانشمند هسته‌ای آمریکایی به نام فیلیپ ابلسون در مجله‌ی ساینس یادداشتی نوشت به نام دیپلماسی انرژی و این اصطلاح را بر سر زبان‌ها انداخت. این یادداشت سعی دارد برآمدن اوپک و مفت نفروختن نفت را در سایه‌ی جنگ سرد و به عنوان آثار نفوذ شوروی ارزیابی و بررسی کند.
اما اصطلاح، که خیلی زود فراگیر شد در همین چهارچوب محدود نماند و به فضایی پیوند خورد که سیاست، تجارت، امنیت ملی و البته امنیت انرژی را به هم پیوند می‌زد. نفت، گاز زغال سنگ می‌تواند باعث طمع دیگران به منابع یک کشور، یا باعث بهبود روابط آن کشور با دیگران شود و این که در کدام بخش از این موقعیت دوگانه قرار بگیریم شدیدا به دیپلماسی انرژی وابسته است. حال بیایید نگاهی به کارنامه‌ی دولت سیزدهم در دیپلماسی انرژی بیندازیم.
دستیابی به رکورد های صادراتی
وزیر نفت دولت سیزدهم تا کنون با مقام های بلندپایه و وزرای نفت و انرژی کشورهای بسیاری دیدار و گفت‌وگو کرده است. از جمله ازبکستان، الجزایر، بلاروس، بورکینافاسو، پاکستان، ترکیه، روسیه، عراق، عربستان سعودی، عمان، قرقیزستان، کوبا، نیکاراگوئه، ونزوئلا، سریلانکا، و مجمع‌الجزایر.
در دوران دولت سیزدهم صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور، توانست به جهش و به رکورد بالاترین رقم صادرات از سال ۱۳۹۷ و آغاز تحریم‌های ظالمانه تا کنون دست پیدا کند. وصول درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی، گاز طبیعی و محصولات پتروشیمی، نیز ۴۰٪ افزایش داشته است. همچنین حجم صادرات گاز طبیعی کشور به میزان ۲۲٪ افزایش یافته است. این گروه ازدستاوردهای صنعت نفت در دولت سیزدهم زمینه‌های گسترش دیپلماسی انرژی را برای کشور عزیزمان هموارتر کرده است.
امضای قراردادهای توسعه‌ای
از دست‌آوردهای دولت سیزدهم می‌توان به امضای ۸ قرارداد به ارزش ۹.۳ میلیارد دلار برای میدان های مستقل و مشترک اشاره کرد. بضی از قراردادهای مذکور را (از جمله امضای بزرگ ترین قراردادهای نفتی یک دهه‌ی اخیر صنعت نفت ایران برای توسعه‌ی ۶ میدان نفتی ایران) مرور کنیم:
قرارداد توسعه‌ی یکپارچه‌ی میدان آزادگان
قرارداد گام دوم توسعه‌ی میدان‌های نفتی آذر و مسجد سلیمان
قرارداد توسعه‌ی میدان‌های نفتی سومار، سامان و دلاوران به ارزش ۱۳ میلیارد دلار
راه‌اندازی فاز ۱۱ پارس جنوبی به عنوان ایرانی ترین فاز میدان گازی پارس جنوبی
امضای طرح فشارافزایی میدان پارس جنوبی به عنوان راهبردی‌ترین پروژه‌ی صنعت گاز کشور
صادرات خدمات فنی و مهندسی
اما دیپلماسی انرژی در همین دوران کم‌تر از پنجاه ساله گسترش زیادی یافته و به چانه‌زنی بر سر قیمت نفت یا تحریم‌های قدرتمندان سیاسی از سوی صاحبان منابع نفت و گاز محدود نمانده است. از بخش‌های مهم و جذاب دیپلماسی انرژی صادرات خدمات فنی و مهندسی است که کمک می‌کند اعضای سازمان اوپک و دیگر کشورهای صاحب منابع انرژی ضمن درآمدزایی توان چانه‌زنی را در لیگ صادرکنندگان بالا برده و وابستگی به صنایع و فناوری‌های کشورهای خریدار انرژی را کاهش بدهند.
نگاهی به کارنامه‌ی دولت سیزدهم و فهرست فعالیت‌هایش در حوزه‌ی صادرات خدمات فنی و مهندسی و فناوری نفت نه تنها نشان از گسترش ارتباطات تجاری میان ایران و کشورهای نفتی دیگر است که به ما جایگاه فرادستی فناورانه‌ی کشور عزیزمان را نیز یادآوری می‌کند. این فهرست را ببینید:
اجرایی شدن عملیات پالایش فراسرزمینی، همچنین بازسازی و نوسازی مجتمع تولید آمونیاک و تجهیز ۵ ایستگاه تقویت فشار در ونزوئلا
صدور نخستین محموله‌ی کاتالیست ایرانی به روسیه
وصول ۲.۷ میلیارد دلار مطالبات معوق از عراق، تشکیل کارگروه مشترک نفتی وزارتخانه‌های نفت ایران و عراق برای امور مختلف از جمله صادرات فناوری
توافق با عمان برای تشکیل کارگروه مشترک توسعه‌ی میدان هنگام
تفاهم با عمان برای صادرات تجهیزات و خدمات فنی، مهندسی و تجارت فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی
دیپلماسی انرژی در حوزه‌ی گاز
از نکات مهم در دیپلماسی انرژی سواپ یا تهاتر است. در اغلب موارد در تهاتر کالایی با کالایی دیگر مبادله می‌شود. اما در تهاتر انرژی موقعیتی نیز وجود دارد که کالایی با همان کالا و تنها در سرایط زمانی متفاوت مبادله می‌شود. دو کشور هر دو منابع انرژی دارند اما زمان اوج مصرف در دو کشر متفاوت است. هر یک این دو کشور می‌تواند در زمان اوج مصرف خود از دیگری انرژی وارد کند و در زمان دیگری به او برگرداند. معامله‌ای که دو طرف در آن سود می‌کنند. حال به فهرست مبادلات گازی دولت سیزدهم نگاه بیندازیم:
انعقاد قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان با رقم سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب
امضای تفاهمنامه‌ی افزایش دو برابری سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان با رقم سالانه ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب
تمدید صادرات گاز ایران به عراق
دیدار و رایزنی برای تداوم قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه
صادرات دریایی گاز مایع
نهایی شدن ۲۸ قرارداد جمع‌آوری گازهای همراه نفت
تمامی این موارد در حضور کشورمان در عرصه‌ی جهانی تاثیرگذار بوده و مسیر حضور ایران را در بازارهای جهانی هموارتر کرده است.
افزایش صادرات و درآمدهای نفتی
پس از شدت گرفتن تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان که معیشت تک تک افراد ملت را هدف گرفته بود، مهم‌ترین وظیفه‌ی دولت در دیپلماسی انرژی تلاش برای یافتن راه‌های خنثی‌سازی این تحریم‌ها بود. اداره‌ی کشور در شرایط تحریم بدون فروش نفت باعث می‌شد که فشار اقتصادی شدیدی به تک تک افراد ملت ایران و خصوصا مردم محروم و فرودستان وارد شود.
تلاش‌ها در زمان دولت سیزدهم به کجا رسید و آیا چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای ایجاد شده یا نه؟ این سوالی است که همه‌ی ایرانیان حق دارند پاسخ آن را بدانند. و برای رسیدن به پاسخ بیایید ابتدا نگاهی به آمارهای بانک مرکزی بیندازیم.
گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در ۶ ماه دوم سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که صادرات نفت کشور در ۶ ماه نخست سال ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۱، حدود ۶۰٪ افزایش یافته و تلاش‌های دولت سیزدهم در مقابله با تحریم‌های نفتی و خنثی‌سازی آن‌ها کاملا موثر بوده است. آیا این موفقیت را تنها بانک مرکزی تایید می‌کند؟ ما با چیزی شبیه عددسازی یا آمارسازی مواجه نیستیم؟ در واقع نه.
روزنامه‌ی انگلیسی فایننشال تایمز که روزنامه‌ی تخصصی امور مالی، تحارت، و اقتصاد است، در روز پنج‌شنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۳ گزارشی منتشر کرد که عنوان آن این بود: «همزمان با آماده‌سازی تحریم‌ها از سوی غرب صادرات نفت ایران به بالاترین حد خود در ۶ سال اخیر رسید.» در این گزارش آمده بود: «صادرات نفت ایران به بالاترین حد خود در شش سال گذشته رسیده است و علی‌رغم تحریم‌ها سالانه به اقتصاد ایران ۳۵ میلیارد دلار یاری می‌کند و این در حالی است که کشورهای غربی درباره‌ی افزایش تحریم ها در پاسخ به حمله به اسرائیل بحث می‌کنند.»
در بخشی دیگر از همین گزارش آمده است: «واشنگتن و اتحادیه‌ی اروپا در حال تدارک تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی هستند، که تا حدی به هدف منصرف کردن اسرائیل از تشدید درگیری با تهران با انتقام‌جویی طراحی شده است. جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا این هفته اذعان کرد که ایران “به وضوح” به صادرات نفت خود ادامه می‌دهد و “کارهای بیشتری برای مهار تجارت” نفت ایران لازم است.»
به نظر می‌رسد ما در آغاز یک دوره‌ی بهبود دیپلماسی انرژی و بهبود اقتصاد کشور قرار داریم.
