ایران در آستانه حذف از نقشه اقتصاد جهانی؛ آیا خطر انزوا جدی است؟

به گزارش اقتصادنگار -اقتصاد جهانی در حال پوست‌اندازی است. قدرت‌های بزرگ، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در حوزه‌های فناوری‌محور انجام داده‌اند و زنجیره‌های ارزش را بازتعریف کرده‌اند. آمریکا و اتحادیه اروپا، هوش مصنوعی و داده را به محور رشد اقتصادی خود تبدیل کرده‌اند؛ چین با استراتژی “ساخت چین ۲۰۲۵” تولیدات پیشرفته را هدف گرفته و کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله عربستان و امارات، برای آینده‌ای فراتر از نفت برنامه‌ریزی کرده‌اند. اما ایران کجای این معادله قرار دارد؟
پایان عصر خام‌فروشی؟
در دو دهه گذشته، وابستگی ایران به درآمدهای نفتی و عدم توسعه بخش‌های دانش‌بنیان، اقتصاد کشور را در برابر شوک‌های بین‌المللی آسیب‌پذیر کرده است. این در حالی است که تقاضای جهانی برای سوخت‌های فسیلی، به‌ویژه در افق ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، رو به کاهش خواهد رفت. صندوق بین‌المللی پول تخمین زده که تا سال ۲۰۴۰، سهم نفت و گاز در سبد انرژی جهان به‌شدت کاهش می‌یابد، چراکه کشورها به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری بالاتر در مصرف انرژی حرکت می‌کنند.
رقابت منطقه‌ای: ایران در حاشیه یا در متن؟
کشورهای منطقه به‌سرعت در حال تغییر مدل اقتصادی خود هستند. عربستان با برنامه “چشم‌انداز ۲۰۳۰”، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در گردشگری، فناوری و تولید صنعتی انجام داده است. امارات با تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، به مرکز تجارت و استارتاپ‌های منطقه تبدیل شده است. در مقابل، ایران همچنان درگیر چالش‌های اقتصادی داخلی، تحریم‌ها و سیاست‌گذاری‌های غیرشفاف است.
چه باید کرد؟
۱. بازتعریف نقش ایران در زنجیره ارزش جهانی: ایران نمی‌تواند در کوتاه‌مدت به قطب هوش مصنوعی تبدیل شود، اما می‌تواند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال، به یک هاب تجاری و ترانزیتی در منطقه بدل شود.
۲. کاهش وابستگی به نفت: حرکت به‌سوی اقتصاد غیرنفتی نیازمند توسعه صنایع دانش‌بنیان، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اصلاح نظام بانکی و تجاری است.
3. همگرایی با روندهای اقتصاد جهانی: حضور فعال در پیمان‌های اقتصادی منطقه‌ای و جهانی، توسعه تجارت الکترونیک و تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات می‌تواند ایران را به مدار رقابت بازگرداند.
اگر ایران نتواند جایگاه خود را در نظام جدید اقتصاد جهانی بازتعریف کند، خطر انزوا و حذف تدریجی از نقشه اقتصاد بین‌الملل بسیار جدی خواهد بود. تصمیم‌گیری‌های امروز، سرنوشت اقتصادی کشور را برای دهه‌های آینده رقم خواهد زد.