چرا در پاییز خاموش شدیم؟

کاهش۶۰ درصدی ذخایر سوخت نیروگاه‌ها از یک سو و اختصاص بیش از ۸۵ درصد از تولید گاز مایع تولیدی کشور به بخش خانگی از سوی دیگر سبب شده است تا عملاً نیروگاه‌های سراسر کشور با وجود امکان و ظرفیت تولید برق کافی در محدودیت جدی تأمین سوخت برای تولید برق قرار گیرند.

تصمیم جدید کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا مبنی بر لزوم ممنوعیت مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌های سه استان اصفهان، البرز و مرکزی نیز از جمله عوامل دیگری است که به دلیل قرار داشتن در فصل تعمیرات نیروگاهی، به کاهش ظرفیت تولید برق با وجود زیرساخت‌های موجود منجر شده است.

بر این اساس باتوجه به اینکه هنوز در ابتدای فصل سرما قرار داریم و اوج بار فصل سرد به صورت متعارف در زمستان رقم خواهد خورد و در این بازه زمانی به دلیل برودت هوا و بروز مشکلات دیگر مانند تردد ناوگان حمل و نقل سوخت، ضرورت آغاز سریع مدیریت مصرف برق از طریق اعمال محدودیت ساعتی به عنوان راهکار جدی برای حفظ ذخایر سوخت زمستانی نیروگاه‌ها و افزایش پایداری شبکه برق مطرح شده است.

نقش مدیریت مصرف گاز و برق در کاهش محدودیت ها و اعمال خاموشی

محدودیت های تامین برق غالبا در دوره گرم سال خود را در بخش خانگی و تجاری نشان می‌داد، اما در سال جاری این محدودیت‌ها هر چند محدود به ساعت در روز و دوره سرد سال رسیده و برای بسیاری سوال برانگیز شده است.

واقعیت این است که بیش از ۹۰ درصد برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود و با درنظر گرفتن آلایندگی بالای سوخت‌های مایع فسیلی، ۹۰ درصد سوخت مورد استفاده این نیروگاه‌ها را «گاز» به عنوان یک انرژی پاک تشکیل می‌دهد. این در حالی است که با فرا رسیدن فصل زمستان با بالا رفتن مصرف گاز در بخش خانگی، سهم سوخت مایع (۸۵ درصد گازوئیل و ۱۵ درصد مازوت) به عنوان جایگزین انرژی گاز کاهش یافته مورد استفاده قرار می گیرد.

همانطور که پیشتر اشاره شد باوجود اینکه بر اساس روال سالانه وزارت نیرو با در نظر گرفتن افزایش مصرف گاز بخش خانگی در فصل سرد، اقدام به تکمیل ذخایر سوخت مایع با هدف تولید حداکثری برق و پاسخگویی کامل به نیاز مصرف برق این فصل داشت، در فصل جاری به دلیل عدم تحویل گاز و سوخت مایع کافی به نیروگاه ها، ذخایر سوخت مایع نیروگاهی ۶۰ درصد کاهش یافته است و از سوی دیگر در حالی که مجموع گاز تولید کشور در حداکثر ظرفیت تولید به ۹۰۰ میلیون مترمکعب در روز می رسد، تنها مصرف گاز خانگی در روز به بیش از ۷۵۰ میلیون مترمکعب می رسد که عدد بزرگی است.

بر این اساس پیش بینی ها حکایت از آن دارد که تنها در صورت کاهش ۱۰ درصدی میزان مصرف گاز و برق، امکان رفع محدودیت ها و تأمین برق کافی به واسطه تحویل گاز کافی به نیروگاه ها ایجاد خواهد شد.

بنابراین می توان از مدیریت مصرف انرژی گاز و برق در بخش خانگی و تجاری به عنوان راهکار اساسی و موثر برای عبور موفق از اوج بار فصل سرد سال جاری در عین تأمین گاز و برق کافی یاد کرد.

تجربه کشورهای توسعه یافته در مدیریت مصرف برق و مقایسه با ایران

یکی از چالش‌های بزرگ صنعت برق کشور در حال حاضر مصرف بیش از حد و فراتر از استاندارد در بخش‌های مختلف به ویژه در بخش صنعت و خانگی است که البته جدا از مسئله فرهنگ صرفه جویی و لزوم اشاعه آن، ارتباط مستقیمی با بهره‌وری پایین تجهیزات و وسایل برقی و شدت بالای مصرف انرژی در ایران دارد.

به عنوان نمونه میزان کل برق مصرفی در کشور مصر با بیش از ۱۱۰ میلیون نقر جمعیت، تنها با میزان تقاضای مصرف برق سامانه ها سرمایشی کشور در دوره گرم سال برابری می کند و با اینکه در ایران چیزی معادل میزان مصرف برق در کشور صنعتی آلمان برق تولید می‌شود، اما شدت مصرف انرژی در ایران نزدیک به ۴ برابر کشور آلمان است.

این یعنی در صورت ارتقای بهره‌وری انرژی و مدیریت صحیح مصرف برق در ایران به طوری که شدت مصرف انرژی در ایران به میزان شدت مصرف انرژی در آلمان برسد، با ظرفیت کنونی تولید برق کشور می‌توان نیاز برقی ۴ برابر جمعیت فعلی کشور را پاسخ داد. رویکردی که در دولت چهاردهم مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

از جمله راهکارهایی که در کشورهایی مانند ژاپن، استرالیا، آمریکا و بسیاری از کشورهای توسعه یافته دیگر برای مدیریت مصرف برق و الزام مشترکان برای ارتقای بهره وری وسایل برقی استفاده می شود، راهکاری موسوم به « Critical Peak Pricing» (قیمت گذاری اوج مصرف) است که بر اساس این راهکار در ساعات اوج بار قیمت مصرف برق مشترکان به شدت افزایش می‌یابد و همین موضوع سبب می‌شود تا مشترکان میزان مصرف برق خود را به ویژه در ساعات اوج بار که شبکه تحت فشار شدیدی قرار دارد، کاهش دهند و یا در پی ارتقای بازدهی وسایل برقی و عایق سازی محیط زندگی خود بروند.

در ایران اما به دلیل قیمت بسیار پایین برق (با وجود افزایش ۳۸ درصدی تعرفه های برق در پاییز سال جاری که بر اساس قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق اعمال شد) بیش از ۷۵ درصد مشترکان قبوضی کمتر از ۵۰ هزار تومان برای دوره های دو ماهه دریافت می‌کنند که نشان می‌دهد، عملاً تعرفه‌ها برای ترغیب مشترکان به کاهش مصرف و ارتقای بهره‌وری الزام آور نیست.

در حال حاضر صنعت نیروگاهی کشور با بیش از ۹۴ هزار مگاوات ظرفیت منصوبه و توان عملی نزدیک به ۶۵ هزار مگاوات در اوج بار در حال فعالیت است و بر اساس برنامه هفتم توسعه این ظرفیت قرار است به حدود ۱۲۰ هزار مگاوات برسد.

در بخش نیروگاه های حرارتی، ایران هم‌اکنون به لحاظ ظرفیت نیروگاهی جزو کشورهای برتر جهان و در جایگاه نهم قرار دارد و در صورت محاسبه سرانه تولید برق، ایران جزو ۶ کشور برتر جهان است.

همچنین ایران در حوزه ساخت توربین نیروگاهی جزو ۵ کشور برتر جهان است و نه تنها متوسط راندمان نیروگاه های حرارتی ایران بیش از ۲ درصد از متوسط جهانی بالاتر است، همچنین از این حیث ایران از بین ۱۹۷ کشور جهان در جایگاه دوازدهم قرار دارد. به این موارد باید اضافه کرد که در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد قطعات نیروگاهی در داخل کشور تولید می شود و نیز ۱۰۰ درصد برنامه‌های تعمیرات نیروگاهی توسط متخصصان داخلی انجام می شود.

در بخش انرژی های تجدیدپذیر نیز اگرچه بر اساس برنامه هفتم وزارت نیرو مکلف به احداث ۱۲ هزار نیروگاه است، اما وزارت نیرو در دولت چهاردهم برنامه‌ریزی برای ایجاد بیش از ۳۰ هزار ظرفیت نیروگاهی را در دستور کار قرار داده است و از طریق بیش از ۱۰ مدل مختلف، در پی توسعه انرژی های تجدیدپذیر است که از جمله آنها می توان به راه اندازی تابلوی سبز بورس، استفاده از ظرفیت قانونی ماده ۱۲، قانون جهش دانش بنیان ها، استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی، الزام صنایع و ادارات به توسعه تجدیدپذیرها و اعطای تسهیلات حمایتی به خانواده های تحت پوشش برای احداث نیروگاه خورشیدی اشاره کرد.

۱۴ مگاپروژه صنعت برق برای افزایش تولید و تأمین برق

وزارت نیرو همه ساله با فرا رسیدن فصل سرد، برنامه های خود را برای عبور موفق از اوج بار فصل گرم سال بعد آغاز می کند و در حال حاضر نیز ۱۴ مگاپروژه به همین منظور در دست اقدام دارد که از جمله مهم‌ترین محورهای این اقدامات می‌توان به احداث نیروگاه‌های حرارتی، انجام به موقع و کامل تعمیرات نیروگاه‌ها، ارتقا و رفع محدودیت واحدهای نیروگاهی موجود، احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، استفاده از حداکثر تولید برق نیروگاه‌های خودتامین بخش صنایع و نفت، تامین سوخت نیروگاه‌های حرارتی و تولید کامل نیرگاه‌های برقابی، توسعه و رفع محدودیت از شبکه‌های برق کشور، هوشمندسازی شبکه و نصب کنتورهای هوشمند، مدیریت مصرف و بهینه‌سازی، توسعه تبادلات برون مرزی برق، جمع‌آوری مراکز غیرمجاز استخراج رمزارز و انشعاب‌های غیرمجاز اشاره کرد.

بر اساس این برنامه کلان، قرار است تا اوج بار سال آینده بیش از ۹ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید به شبکه سراسری برق افزوده شود که این مهم از طریق احداث بیش از ۳ هزار مگاوات نیروگاه توسعه‌ای جدید حرارتی، بهبود راندمان نیروگاه های حرارتی (۲ هزار مگاوات)، احداث نیروگاه های کوچک مقیاس (۲۰۰ مگاوات) و نیروگاه های تجدیدپذیر (۴ هزار مگاوات) محقق خواهد شد.

به این موارد باید افزود که وزارت نیرو در حالی برنامه تعمیرات اساسی و دوره‌ای نیروگاه‌ها برای عبور موفق از اوج بار فصل گرم سال آینده را آغاز کرده است که از آن‌سو با مشکل جدی تأمین برق کافی برای مشترکان در فصل سرد سال جاری به دلیل محدودیت تامین سوخت نیروگاهی رو به رو است.

همانطور که مشاهده می شود، صنعت برق کشور پس از عبور از فصل بسیار گرم سال جاری که در آن بیش از ۴۷ بار رکورد مصرف برق شکست و استمرار تقاضای مصرف بالا صنعت نیروگاهی و شبکه انتقال و توزیع را با دشواری های فراوانی رو به رو کرد، در فصل سرد نیز با چالش جدیدی رو به رو شده است که از محدودیت های جدی در تأمین سوخت ناشی می شود.

باتوجه به اینکه هنوز فصل زمستان آغاز نشده و پیش بینی ها حکایت از روزهای بسیار سرد و کاهش شدید دما به ویژه در دی و بهمن ماه حمایت دارد، مدیریت سوخت نیروگاهی به منظور جلوگیری از هرگونه اخلال در تأمین سوخت در این ماه ها به شدت ضروری است.

ناگفته پیداست، مشارکت شهروندان در بخش های مختلف با صنعت گاز و برق و صرفه جویی آنها در مصرف این دو انرژی گرانبها افزون بر ایجاد امکان تحویل انرژی گاز بیشتر به نیروگاه ها، همچنین شرایط را برای تعمیرات متناوب و اساسی واحدهای نیروگاهی به منظور کسب آمادگی هرچه بیشتر برای ورود به فصل گرم سال آینده فراهم خواهد کرد. امید اینکه با آگاهی بخشی به آحاد جامعه برای مشارکت در مدیریت مصرف انرژی اعم از برق و گاز بتوان با حداقل مشکل از این دوره عبور کرد.