بورس ۱۴۰۴ به کدام سو خواهد رفت؟*
بورس ۱۴۰۳ با وجود ثبت قله‌های جدید برای شاخص کل و رشد حدود ۳۰ درصدی، برای چهارمین سال متوالی از رقبا جاماند و سرمایه‌گذاران شاهد تکرار شکست از تورم بودند. اما بورس ۱۴۰۴ چه سمت و سوی به خود خواهد گرفت؟ آیا روزهای رکودی و کم‌رمق این بازار ادامه می‌یابد یا قرار است بورس ۹۹ دیگری تکرار شود؟ برای یافتن پاسخ این سوال ها نگاهی به وضعیت نسبت‌های مختلف بورسی بیندازیم و چشم‌انداز آتی بازار سهام را از دریچه سه موتور رونق بورس یعنی رشد واقعی، رشد اسمی و سطح ارزشگذاری مورد ارزیابی قرار دهیم.
محرک‌های سه‌گانه اثرگذار بر بورس
در مجموع می‌توان سه موتور برای رونق بازار سهام معرفی کرد. رشد واقعی اقتصاد؛ رشد اسمی یا همان تورم قیمت‌ها و میزان تمایل به بورس‌بازی که از آن به عنوان سطح ارزشگذاری سهام نیز یاد می‌شود. در واقع این سه هستند که می‌تواند موتور رونق بازار سهام را روشن کرده و شاهد ثبت رکوردهای جدید در این بازار باشیم. اما هر یک از این محرک‌ها در چه شرایطی قرار دارند.
رشد واقعی: بازار سهام در برگیرنده مجموعه ای از شرکت‌هاست که در گروه‌ها و صنایع مختلف مشغول به فعالیت هستند و رشد واقعی اقتصاد و در نهایت بورس نیز در گروه افزایش سودآوری شرکت‌ها است. به عبارتی افزایش رشد اقتصادی است که می‌تواند در نهایت به رشد واقعی در بازار سهام بینجامد. موتوری که البته چندان در اقتصاد ایران و بازار سهام کشور کارساز نبوده است.
رشد اسمی: رونق بورس به سبب تورم قیمت‌ها یکی از مهمترین موتور رونق بورس طی سالیان گذشته بوده و است. رشد اسمی بورس از سه مسیر نرخ تورم، دلار و قیمت‌های جهانی محقق می‌شود. بازار سهام از دو گروه سهام به اصطلاح کامودیتی‌محور یا دلاری و سهام ریالی تشکیل شده؛ گروه اول به سبب افزایش نرخ دلار و قیمت‌های جهانی با رشد سود اسمی خود همراه می‌شوند و گروه دوم که همان صنایع با تولیدات داخلی هستند، با افزایش تورم منتفع می‌شوند. متغیرهایی که در بسیاری از سال‌ها سبب رشد قیمت‌ها در بازار سهام شده‌اند.
ارزشگذاری سهام: بالا رفتن سطح ارزشگذاری بازار سهام را می‌تواند از میزان اقبال به بورس‌بازی میان عموم مردم سنجید. هزینه فرصت پول یا همان نرخ بهره، وضعیت بازارهای موازی و میزان ریسک‌های سرمایه‌گذاری سه عامل اثرگذار بر افزایش اقبال به بورس‌بازی است. هر چه نرخ بهره بالاتری را در اقتصاد شاهد باشیم طبیعتا شاهد کاهش جذابیت سهام و افت سطح ارزشگذاری بورس خواهیم بود و همچنین در سال‌هایی که توجه صاحبان سرمایه به بازارهای دیگر همچون بازار ارز، سکه، مسکن و حتی کریپتوها جلب می‌شود، شاهد کم‌اقبالی به بازار سهام و در نتیجه کاهش سطح قیمت‌ها هستیم.
و در نهایت، افزایش ریسک‌های سیستماتیک همچون انتظار برای افزایش تنش‌های نظامی، تحریم‌ها و مواردی از این دست نیز تمایل به ورود پول به بازارهای پرریسک را کاهش می‌دهد و عموم سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را تبدیل به دارایی‌های فیزیکی کنند.
بورس پتانسیل رشد دارد؟
قبل از بررسی هر یک از این سه موتور خوب است ببینیم آیا بورس ظرفیت رشد دارد یا نه؟ برای یافتن پاسخ این سوال می‌تواند نگاهی به وضعیت تاریخی برخی از متغیرهای بورسی بیندازیم. در حال حاضر بررسی شاخص کل بورس که بر اساس ارقام روز واقعی شده حاکی از آن است که این شاخص همچنان نسبت به اوج ۹۹ فاصله حدود ۷۰ درصدی دارد. موضوعی که نشان می‌دهد در حال حاضر این بازار بیش از اندازه قیمت‌گذاری نشده است. نسبت بعدی یعنی شاخص قیمت به درآمد آینده‌نگر بورس (P/E) نیز در حال حاضر سطوح ۵.۶ واحدی را نشان می‌دهد که تقریبا یک واحد پایین‌تر از میانگین تاریخی آن است.
شاخص وارن بافت یا نسبت ارزش بازار به GDP نیز در حال حاضر حدود ۰.۳۴ است که نسبت به اوج ۹۹ (۱.۱ واحد) فاصله قابل توجهی دارد. در این میان اگر شاخص دلاری بورس را نیز مورد بررسی قرار دهیم نیز میبینیم که این نسبت در کمترین سطح خود را میانه سال ۹۸ قرار دارد و حدود ۳۴ درصد از میانگین تاریخی خود پایین‌تر قرار گرفته است. این نسبت‌ها می‌گویند که بورس ظرفیت رشد را دارد. اما آیا بورس امسال می‌تواند برخلاف چهار سال اخیر، رشدی بیشتر از دلار و تورم از آن سرمایه گذاران خود کند؟
اینجاست که باید ببینیم کدامیک از آن سه عامل محرک می‌تواند موتور بورس ۱۴۰۴ را روشن کند. همانطور که اشاره شد موتور رشد واقعی عملا در بورس و اقتصاد یاران چندان کارساز نیست پس می‌رسیم به دومین عامل یعنی رشد اسمی بازار سهام که از سه کانال نرخ دلار، قیمت کامودیتی‌ها و تورم می‌گذرد.
در این خصوص می‌توان رشد اسمی بورس از مسیر افزایش نرخ دلار و رشد تورم را محتمل دانست اما با این رشد اسمی نمی‌توان انتظار داشت بورسی شبیه سال ۹۹ تکرار شود و لازم است حتما تغییراتی در سطح ارزشگذاری بازار سهام ایجاد شود. اما عامل سوم یعنی تمایل به بورس‌بازی در چه شرایطی قرار دارد؟ آیا همانند سال ۹۹ شاهد هجوم عموم مردم برای سرمایه‌گذاری در این بازار خواهیم بود؟
این سوال را می‌توان با بررسی چند متغیر شامل میزان جستجوی کلمه بورس در گوگل، مشارکت در عرضه‌های اولیه، سهم حقیقی‌ها از معاملات و کدهای فعال در جریان دادوستد سهام پاسخ داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد همه این متغیرها هر چند نسبت به دو سال گذشته روندی صعودی به خود گرفته‌اند اما نسبت به سال ۹۹ در سطوح بسیار پایین‌تری قرار دارند.
جایی که جستجوی کلمه بورس در گوگل همچنان یک هفتم میزان سرچ آن در اوج‌های ۹۹ است و تعداد کدهای فعال حقیقی نیز که در مرداد ۹۹ به حدود ۲ میلیون رسیده بود حالا هنوز کمتر از ۳۰۰ هزار نفر است. نگاهی به میزان مشارکت در عرضه‌های اولیه نیز خود گواهی دیگر از فاصله بورس این روزها نسبت به بورس ۹۹ است. در آن روزهای پرهیاهوی بازار سرمایه، بیش از ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در عرضه‌های اولیه شرکت کرده بودند اما این روزها با وجود افزایش مشارکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه سهام اما تنها یک میلیون و ۴۰۰ هزار مشارکت ثبت شده که یک چهارم مشارکت آن روزها است. سهام حقیقی‌ها از معاملات سهام نیز هنوز نسبت به میانگین ثبت شده از سال ۹۷ تاکنون بسیار پایین‌تر قرار دارد. از این رو به نظر می‌رسد در حال حاضر نمی‌توان شانسی برای تکرار بورس ۹۹ قائل بود.
اما بورس ۱۴۰۴ بازدهی دلاری خواهد داد یا خیر؟ سوالی که پاسخ به آن وابسته به شرایط ریسک‌های غیراقتصادی و تحولات ژئوپلیتیک است. به نظر می‌رسد در صورتی که فضایی متعادل و منطقی را در سیاست خارجی پیش بگیریم، می‌توان انتظار داشت بورس با بازدهی دلاری همراه شود اما در سناریوهای نگران‌کننده یعنی افزایش تنش‌ها، احتمال افزایش سطح ارزشگذاری بازار وجود ندارد و کسب بازده دلاری یعنی بازده بیشتر بورس نسبت به دلار، انتظار دور از دسترسی است.
* گزارش تحلیلی مزبور در جدیدترین شماره (۳) ماهنامه «اقتصادنگار» در پایان اسفند ۱۴۰۳ منتشر شده است.
