تحقق کامل درآمدهای مالیاتی در سال ۱۴۰۳ | آیا اقتصاد ایران به نقطه آغاز استقلال از نفت رسیده است؟

به گزارش اقتصادنگار – در روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۴، سازمان امور مالیاتی کشور در گزارشی رسمی اعلام کرد که درآمدهای مالیاتی مصوب در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به‌طور کامل محقق شده‌اند. بر اساس این گزارش، مجموع درآمدهای مالیاتی کشور در این سال به رقم ۱۲۲۹ هزار میلیارد تومان رسید؛ رقمی که دقیقاً مطابق با پیش‌بینی‌ها و هدف‌گذاری‌های بودجه‌ای بوده است.
تحقق این هدف در شرایطی رخ داده که اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۳ با مجموعه‌ای از فشارهای ساختاری مواجه بود؛ از تداوم تحریم‌های بین‌المللی گرفته تا نرخ تورم بالای مزمن، نوسانات شدید ارزی، افت قدرت خرید خانوارها، و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری. با این حال، توانایی دولت در تأمین کامل منابع مالیاتی نشان از تحرک دستگاه مالیاتی، اصلاحات نسبی در سازوکار وصول مالیات و در عین حال گسترش نظارت بر فعالیت‌های اقتصادی دارد.
درآمد مالیاتی در برابر نفت: یک تغییر پارادایم؟
یکی از ویژگی‌های قابل توجه بودجه سال ۱۴۰۳، کاهش وابستگی آن به درآمدهای نفتی و تمرکز بیشتر بر منابع مالیاتی بود. تحقق کامل درآمدهای مالیاتی به معنای آن است که سهم مالیات در تأمین هزینه‌های جاری و عمرانی کشور به شکل قابل توجهی تقویت شده است. اگر این روند در سال‌های آینده استمرار یابد، می‌توان از آن به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی «اصلاح ساختار بودجه» یاد کرد؛ اصلاحی که سال‌هاست در اسناد بالادستی نظام و سیاست‌های کلان اقتصادی بر آن تأکید شده است.
از عدالت مالیاتی تا فرار مالیاتی: مسیر ناهموار پیش‌رو
اگرچه تحقق ۱۲۲۹ همت درآمد مالیاتی را می‌توان یک دستاورد مهم ارزیابی کرد، اما سؤال اصلی اینجاست که این درآمدها چگونه و از چه بخش‌هایی تأمین شده‌اند؟ آیا این تحقق درآمد ناشی از گسترش پایه مالیاتی و مقابله با فرار مالیاتی بوده، یا عمدتاً فشار مالیاتی بر بخش‌های شفاف و رسمی اقتصاد افزایش یافته است؟
بر اساس شواهد، بخش‌هایی از جامعه تولیدی و کسب‌وکارهای متوسط همچنان بیشترین بار مالیاتی را تحمل می‌کنند، در حالی‌که اقتصاد زیرزمینی و فعالیت‌های سوداگرانه هنوز از چتر مالیاتی به‌طور کامل فرار می‌کنند. بنابراین عدالت مالیاتی، شفافیت، و هوشمندسازی نظام مالیاتی باید به‌عنوان اهداف میان‌مدت و بلندمدت در دستور کار باقی بمانند.
از درآمد تا حکمرانی مالیاتی
در مجموع، تحقق کامل درآمدهای مالیاتی در سال ۱۴۰۳ را باید یک سیگنال مثبت برای اقتصاد ایران دانست؛ سیگنالی که نشان می‌دهد با اراده سیاسی و اصلاحات نهادی، می‌توان از تکیه صرف بر منابع ناپایدار همچون نفت عبور کرد. اما عبور موفق، مستلزم عمیق‌تر شدن حکمرانی مالیاتی، گسترش عدالت اقتصادی و حذف فرار مالیاتی سازمان‌یافته است. تنها در این صورت است که درآمد مالیاتی، نه به‌عنوان یک ابزار درآمدزایی صرف، بلکه به‌عنوان یکی از ارکان حکمرانی اقتصادی پایدار معنا پیدا می‌کند.