به گزارش اقتصاد نگار به نقل از ایسنا، هرچند مسئله ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول یک فرایند حقوقی و اداری است اما تبعات اقتصادی بسیاری دارد. خرید و فروش ملک به صورت قولنامه‌ای علاوه بر ایجاد پرونده‌های متعدد قضایی، امکان اعمال حاکمت بر روی زمین و مسکن را هم از دولت‌ها سلب کرده است. از سوی دیگر وجود املاک بدون اسناد رسمی و ثبتی و صرفا قولنامه‌ای منجر به توسعه نامتوازن شهرها و بروز حاشیه نشینی و بد مسکنی هم می‌شوند.
اهمیت این موضوع آن قدر زیاد است که رهبر انقلاب در ششم تیرماه سال ۱۴۰۲ در در دیدار رئیس، مسئولان و جمعی از کارکنان قوه قضائیه با ایشان، در نکته‌ای مهم معاملات غیر رسمی اموال غیرمنقول را از منشاءهای بزرگ فساد خواندند و تاکید کردند که باید از اینگونه معاملات سلب اعتبار شود و اگر هم از دیدگاه شورای نگهبان به مصوبه مجلس ایرادی هست، مصلحت قطعی کشور و نظام، تصویب نهایی قانون است.
چرا ثبت رسمی معاملات در حوزه اقتصاد اهمیت دارد؟
عباس کریمی، استاد تمام گروه حقوق دانشگاه تهران و رییس انجمن آیین دادرسی مدنی ایران و عضو شورای پژوهش پژوهشکده حقوق و قانون ایران، در بیان چرایی ضرورت تصویب قانون الزام به ثبت رسمی معاملات به ایسنا گفت: «اهمیت اموال غیرمنقول به خصوص مِلک، از جهت این است که زمین، عرصه سرمایه‌گذاری است؛ مثلا اگر کسی بخواهد کارخانه یا مجتمع تجاری یا مجتمع مسکونی بسازد، باید روی زمین این کار را انجام دهد. در نتیجه می‌توان گفت سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی باید روی عرصه مستقر بشوند و چنانچه مالکیت این عرصه متزلزل باشد، موجب فرار سرمایه می‌شود.»
کریمی در ادامه گفت: «تثبیت حق از مواردی است که در قوانین بیشتر کشورها برای آن راه‌حلی پیش‌بینی شده است. تاسیس سازمان ثبت در ایران امری بی‌نظیر به‌شمار می‌رود. فقدان سازمانی همانند سازمان ثبت، در کشورهای غربی کاملاً مشهود است. این سازمان برای جلوگیری از تضییع حق شهروندان تاسیس شد. در اینجا می‌توان به مواد ۲۲، ۴۶، ۴۷ و ۴۸ قانون ثبت اشاره کرد که در آنها به لزوم استفاده از سند رسمی و ثبت مالکیت افراد پرداخته شده است. برای برچیده شدن بساط اسناد عادی، باید تمام دستگاه‌ها دست‌به‌دست یکدیگر بدهند؛ مثلا شهرداری، صدور پروانه ساختمان را منوط به وجود سند رسمی برای ملک کند یا بانک‌ها فقط اسناد رسمی را به رسمیت بشناسند.»
امنیت قضایی مایه حیات اقتصاد کشور
وی در رابطه با اهمیت تامین امنیت برای فعالان عرصه اقتصادی اظهار داشت: «زمانی‌که بازیگران اقتصادی در یک کشور احساس ناامنی کنند، به مهاجرت روی می‌آورند. این ناامنی شامل ناامنی‌های حقوقی و قضائی می‌شود. مهاجرت سرمایه‌گذار داخلی یعنی از دست رفتن سرمایه‌های کشور. وقتی سرمایه‌گذار داخلی مهاجرت کند، قطعا سرمایه‌گذار خارجی هم اقبالی به سرمایه‌گذاری در کشور نخواهد داشت. اینجا بود که الزام به رسمی کردن اسناد، ضرورت پیدا کرد.»
قانون الزام به ثبت معاملات اموال غیرمنقول، باید زودتر از اینها میفتاد
رئیس انجمن آیین دادرسی مدنی ایران درباره کلیت این قانون گفت: «قانون الزام به ثبت معاملات اموال غیرمنقول چند سالی می‌شود که مطرح بود و واقعا تصویب آن امری شایسته و قابل تقدیر بود. ذکر این نکته لازم است که این قانون ابهاماتی دارد که به اهداف قانون‌گذار لطمه وارد می‌کند. وجود برخی مواد طولانی در آن، از دیگر نقاط ضعف آن است که می‌تواند وقت زیادی از کشور بگیرد. بعنوان مثال در ماده ۱۰ این قانون آمده است، افرادی که پیش از این با اسناد عادی معاملات خود را انجام داده‌اند، ۲ سال فرصت دارند تا سند عادی خود را ثبت کنند. ۲ سال بعد از آن هم طرح دعوا کنند. یعنی تا همین‌جا حدود ۴ یا ۵ سال زمان هدر رفته است. اگر بعد از این مدت دعوا به دادگستری هم برسد که این مدت تا ۸ سال افزایش خواهد یافت. یعنی ما برای اینکه اثر اصلی این قانون را ببینیم باید سال‌ها منتظر بمانیم. با تمام این موارد بنده، اصل این قانون را شایسته و لازم می‌دانم.»
استادتمام گروه حقوق دانشگاه تهران در خصوص خلاهای انی قانون افزود: به هر حال تصویب این قانون، یک اقدام بسیار خوب و مفید بود و تصویب آن را باید تبریک گفت. امیدوارم در بحث اجرای آن، آیین‌نامه‌های اجرایی خلاهای آن را مرتفع کنند.»
آیین‌نامه‌ها دست راست این قانون هستند
وی نظر خود را در خصوص تسریع روند اجرای این قانون اینگونه بیان کرد: «اگر سرعت نظام قانون‌گذاری در کشور ما بالا بود، پیشنهاد بنده این بود که در همین ابتدا اصلاحاتی را در این قانون داشته باشیم؛ مثلا تعیین تکلیف کنیم که معاملاتی که بر خلاف قانون، به‌صورت عادی انجام می‌شوند چه حکمی دارند. در مجلس گفته شده بود که این معامله باطل است ولی به‌نظر ما این معامله باید غیرنافذ مراعا اعلام شود. در مجمع تشخیص هم بر سر این موضوع اختلاف بود که نهایتا بطلان معامله را به استنباط شخصی قضات واگذار کردند و در قانون چیزی از آن به میان نیاوردند. اینجا در نص قانون بطور دقیق باید ذکر می‌شد که حکم این معاملات چیست. تکیه بر استنباط قضات، خود خلعی است که می‌تواند مخل باشد. در نهایت با توجه به نظام قانون‌گذاری حاکم در کشور، نظر بنده این است که ابهامات و ایرادات این قانون با آیین‌نامه‌ها شفاف و مرتفع خواهند شد.»
اقتصاد پویا و زنده منوط به تامین امنیت قضایی است
کریمی در ادامه گفت: «درباره رابطه امنیت و سرمایه می‌توان به نامه حضرت علی(ع) به مالک‌اشتر اشاره کرد که ایشان رابطه ناامنی و سرمایه را به رابطه گرگ و گوسفند تشبیه کرده‌اند. ناامنی همچون گرگی است که وقتی به‌وجود بیاید، سرمایه همانند گوسفندی از هراس گرگ می‌گریزد. نبود اسناد رسمی موجب مخدوش شدن امنیت قضایی و لطمه خوردن شیوه های رسیدگی به دعاوی در دادگاه ها شده بود. اختلافات بر سر اسناد عادی بخش اعظم دعاوی قضایی در کشور را شکل داده بود. اجرایی شدن این قانون می‌تواند به بهبود امنیت قضایی در کشور کمک به‌سزایی کند. نپذیرفتن اسناد عادی توسط همۀ دستگاه‌ها و نهادها می‌تواند تا ۶۰ درصد به بهبود فضای اقتصادی کشور کمک کند.»
دست‌به‌دست هم برای اجرا شدن قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول
رئیس انجمن آیین دادرسی مدنی ایران در خصوص ارتباط دستگاه‌ها با نظام حقوقی کشور گفت: «دستگاه‌های اجرایی در هر جای کشور که هستند باید بدانند که موفقیتشان در گرو موفقیت نظام حقوقی است؛ بعنوان مثال در وزارت صمت، باید بدانند صنعتی شکل نخواهد گرفت مگر اینکه بستر حقوقی مطلوب برای حمایت از حق مالکیت فکری و مباحث مرتبط با سند وجود داشته باشد یا مثلا در وزارت‌خانه‌های اقتصادی باید بدانید که اقتصاد، در گرو داشتن یک نظام حقوقی شفاف است که موجب امنیت قضایی و امنیت حقوقی بشود. در نتیجه، اجرای این قانون همکاری همۀ دستگاه‌های مربوطه را می‌طلبد. یکی از نقاط قوت قانون این است که در آن دستگاه‌هایی که ممکن است مانع تراشی کنند پیش‌بینی شده است و تکلیف آنها روشن شده است؛ مثلا یکی از این موارد، طلب‌هایی است که دستگاهی مثل شهرداری از مالک دارد. در اینجا قانون گفته است که بدهی مالک نباید مانع از تنظیم سند رسمی بشود چراکه این بدهی‌ها در سند قید خواهد شد.»
وی در پایان گفت: «طبق آمار، بخش زیادی از پرونده های ورودی دادگاه‌ها مربوط به بحث اسناد عادی هستند. با شفاف‌تر شدن این قانون به‌وسیله آیین‌نامه‌های اجرایی، ما شاهد کاهش این پرونده‌ها در دادگاه‌ها خواهیم بود.»
