وام ارزان مسکن؛ راهی به سوی خانه‌دار شدن یا تکرار یک تجربه شکست‌خورده؟

به گزارش اقتصادنگار – تصویب و اجرای وام ۴۰۰ میلیون تومانی برای خرید یا ساخت مسکن با شرایط خاص برای سه دهک اول جامعه، اقدامی است که بانک مرکزی در قالب بودجه ۱۴۰۴ به تصویب رسانده است. این وام با عنوان “وام مسکن ارزان” شناخته می‌شود و هدف آن، بهبود دسترسی اقشار محروم به مسکن است؛ اما آیا این سیاست به درستی طراحی شده و می‌تواند به هدف اصابت کند؟
سه مؤلفه کلیدی وام جدید:
نرخ سود ۴ درصدی برای سه دهک هدف (نسبت به وام‌های معمولی، حدود ۲۰ درصد کمتر)
مبلغ ۱۰۰ تا ۲۲۵ میلیون تومان بیشتر نسبت به وام‌های معمول (افزایش قدرت پوششی)
بازپرداخت در مدت زمان بیشتر (تسهیل اقساط)
در نگاه نخست، این سه مؤلفه نشانه‌ای از یک تسهیلات ویژه و حمایتی است. اما اگر تجربه گذشته، به‌ویژه پروژه مسکن مهر را مرور کنیم، درمی‌یابیم که بسیاری از گروه‌های هدف، حتی با نرخ سود پایین و مدت بازپرداخت طولانی، از عهده پرداخت اقساط برنیامدند و واحدهایشان نیمه‌کاره ماند یا به بازار آزاد منتقل شد. همچنین، تجربه طرح نهضت ملی مسکن نیز نشان داد که واحدهای تولیدی در مناطق کمتر توسعه‌یافته، عملاً خریدار و بهره‌بردار واقعی در دهک‌های پایین نداشتند.
سیاست‌گذاری بدون پیوست مالی برای فقرا: نکته کلیدی که احتمال عدم اصابت وام ارزان به جامعه هدف را افزایش می‌دهد، نبود یک سیستم مالی حمایتی برای فقرای فاقد توان بازپرداخت قسط است. بانک‌ها برای اعطای وام، معیار اعتبار مالی دارند و کسی که درآمد پایدار نداشته باشد، عملاً از این وام کنار گذاشته می‌شود. این در حالی است که دهک‌های اول و دوم، عموماً فاقد درآمد رسمی، مستمر و بانکی هستند.
تناقض در هدف‌گذاری: اگرچه در ظاهر، تأمین مسکن اجاره‌ای با نرخ پایین می‌تواند پاسخ‌گوی نیاز دهک‌های پایین باشد، اما طرح حاضر تنها ابزار وام‌محور دارد و خبری از ساخت مسکن اجاره‌ای، ارائه یارانه اجاره یا حتی انتقال تسهیلات به غیر نیست. این یعنی خانوارهای فاقد شرایط دریافت وام (به‌ویژه خانوارهای دهک اول و دوم)، از دایره سیاست حذف شده‌اند.
وام ارزان مسکن، گرچه روی کاغذ واجد امتیازات ویژه است، اما بدون پیوست اعتباری برای گروه‌های بسیار کم‌درآمد، فاقد ضمانت موفقیت در اصابت به هدف خود خواهد بود. اگر دولت قصد دارد سیاستی مؤثر برای مسکن محرومان اجرا کند، باید علاوه بر وام، به سیاست‌های مکمل نظیر مسکن اجاره‌ای دولتی، یارانه نقدی پرداخت اقساط، و ایجاد بانک اطلاعات درآمدی دقیق نیز توجه کند.