فصل جدید در مناسبات تهران و باکو؛ اتصال دریای سیاه به خلیج فارس در قابِ کریدور ارس؟

به گزارش اقتصادنگار- سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، به جمهوری آذربایجان و دیدار با الهام علی‌اف، همتای آذری‌اش، نه‌تنها آغازگر فصلی نوین در مناسبات دوجانبه تلقی می‌شود، بلکه حاوی نشانه‌های روشنی از تعمیق همکاری‌های راهبردی، به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل و لجستیک است. این دیدار در حالی انجام شد که علیرغم حادثه تروریستی در بندرعباس، فضای مذاکرات مثبت، و پیام گفت‌وگوها حامل نشانه‌هایی از ثبات و بلوغ سیاسی بود.
از مناسبات تاریخی تا چشم‌انداز اتصال استراتژیک
مناسبات تهران-باکو که در دهه ۹۰ میلادی با رویکردی عمل‌گرایانه توسط حیدر علی‌اف پایه‌گذاری شد، اکنون وارد مرحله‌ای از همکاری راهبردی شده که هدف آن، اتصال دو حوزه ژئوپلیتیکی کلیدی، یعنی دریای سیاه و خلیج فارس، از طریق خاک ایران و جمهوری آذربایجان است. ابتکاراتی نظیر «کریدور ارس»، توسعه راه‌آهن رشت-آستارا، ساخت پل‌های مرزی و احداث ترمینال‌های باری مشترک، از جمله ابزارهای این راهبرد مشترک‌اند.
رشد تجارت و بار؛ آماری از یک روند صعودی
در سال ۲۰۲۴، حجم تجارت دوجانبه ایران و آذربایجان با رشد ۳۲ درصدی به یکی از شاخص‌های برجسته پویایی این روابط تبدیل شد. بر اساس برآوردها، پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵، حجم حمل‌ونقل کالای دوجانبه با رشد ۲۰ درصدی همراه شود، در حالی که حجم ترانزیت کالا بین دو کشور احتمالاً بیش از ۲۳ درصد افزایش یابد. دو کشور هدف‌گذاری کرده‌اند تا در افق ۱۴۰۹ (۲۰۳۰ میلادی)، سطح مبادلات تجاری سالانه خود را به ۱۰ میلیارد دلار برسانند؛ هدفی که با توسعه کریدورها، واقع‌گرایانه به نظر می‌رسد.
زیرساخت‌ها؛ از ترمینال آستارا تا پل آگبند-کلاله
سید جعفر آقایی ماریان، کاردار ایران در باکو، تأکید کرده است که پروژه‌های زیربنایی مانند کریدور شمال-جنوب، گذرگاه مرزی جدید آستارا، ترمینال بار و همچنین پل استراتژیک آگبند-کلاله، ظرفیت عظیمی برای تعمیق روابط اقتصادی ایجاد کرده‌اند. این مسیرها، در صورت تکمیل، ایران را با صرفه‌جویی در هزینه و زمان، به یکی از دروازه‌های اصلی اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب در اوراسیا تبدیل می‌کنند.
چشم‌انداز انرژی و چندجانبه‌گرایی منطقه‌ای
بخش انرژی نیز از حوزه‌های کلیدی همکاری است. منابع گازی آذربایجان و ظرفیت انتقالی ایران، می‌تواند بستر یکپارچه‌سازی شبکه‌های منطقه‌ای را فراهم سازد. از سوی دیگر، همکاری دو کشور در مجامعی همچون سازمان همکاری اسلامی، گروه دی-۸، سازمان همکاری شانگهای و بریکس، نشانگر تمایل به تقویت چندجانبه‌گرایی و مقابله با ساختارهای ناعادلانه نظام بین‌الملل است.
اتصال خلیج فارس به دریای سیاه، از رؤیا تا واقعیت
از نگاه تحلیلی، پروژه‌های لجستیکی مشترک ایران و آذربایجان، فراتر از تلاش برای توسعه تجارت دوجانبه، بخشی از یک راهبرد بزرگ‌تر برای بازتعریف جغرافیای اقتصادی اوراسیاست. اگر مسیرهای ارتباطی از رشت تا آستارا و از آغ‌بند تا نخجوان به صورت کامل و پایدار عملیاتی شوند، ایران نه‌تنها به بازارهای شمالی و اروپایی دسترسی مستقیم خواهد یافت، بلکه می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در امنیت انرژی، ترانزیت و دیپلماسی منطقه‌ای ایفا کند.