انسداد نظام بانکی در ایران

به گزارش اقتصادنگار- پنهان در پشت آمارهای به‌ظاهر آرام و ترازنامه‌های بزک‌شده، پدیده‌ای ویرانگر در حال رشد است: بانک‌هایی که دیگر نه خلق اعتبار می‌کنند، نه تامین مالی مولد دارند، نه ساختار سرمایه‌شان تاب دوام دارد. نام‌شان در ادبیات مالی «زامبی» است؛ اما آنچه در اقتصاد ایران رخ داده، تنها یک استثنا یا اختلال نیست. اکنون، زامبی‌ها به یکی از واقعیت‌های نظام بانکی تبدیل شده‌اند؛ واقعیتی که به‌جای درمان، با بی‌تفاوتی مزمن سیاست‌گذار روبه‌رو شده است.
نظام بانکی، شاهرگ حیاتی جریان سرمایه در هر اقتصاد است. اما در ایران، این شاهرگ دچار انسدادهای متعدد شده؛ از یک‌سو بانک‌ها با ساختارهای فرسوده، زیان‌های پنهان و دارایی‌های سمی روبه‌رو هستند و از سوی دیگر، فشارهای سیاست‌گذار برای کنترل کمّی نقدینگی، مانع از اصلاحات ساختاری شده است. این ترکیب، بستری ایده‌آل برای رشد پدیده زامبی‌سازی بانکی فراهم کرده است.
بر اساس برآوردهای تحلیلی، تنها ۳۷ درصد از بانک‌های کشور در وضعیت سالم قرار دارند. در مقابل، حدود ۳۲ درصد در طبقه‌بندی زامبی قرار می‌گیرند و ۳۱ درصد نیز ناسالم، در آستانه زامبی‌شدن هستند. یعنی در مجموع، بیش از ۶۰ درصد از نظام بانکی یا به مرز بحران رسیده یا در آن فرو رفته است.
زامبی‌سازی چگونه رخ می‌دهد؟
بانک‌ها زمانی به زامبی تبدیل می‌شوند که زیان انباشته‌شان بیش از سرمایه ثبت‌شده باشد، توان سودآوری نداشته باشند، اما به‌دلیل حمایت‌های پنهان یا ملاحظات اجتماعی، از چرخه بازار حذف نشوند. این نهادها، با ارائه نرخ سودهای غیرواقعی، رقابت ناسالم ایجاد می‌کنند، به جذب سپرده‌های ناپایدار روی می‌آورند، و در نهایت، منابع بازار پول را به سوی فعالیت‌های غیرمولد و پرریسک منحرف می‌سازند.
چه کسی مسئول است؟
بانک مرکزی طی سال‌های اخیر، به‌جای ورود به اصلاحات بنیادی، تمرکز خود را بر کنترل رشد ترازنامه‌ها و نرخ سود بین‌بانکی گذاشته است؛ اقداماتی که به‌تنهایی نمی‌توانند ساختار بانکی را اصلاح کنند. غفلت از نظارت مؤثر بر سلامت سرمایه بانک‌ها، و عدم بازبینی در شیوه مدیریت دارایی‌های غیرمولد، زمینه رشد بانک‌های زامبی را فراهم کرده است.
در عین حال، فقدان ابزارهای ورشکستگی کنترل‌شده یا ادغام مؤثر، باعث شده بانک‌های زیان‌دیده همچنان در سیستم باقی بمانند و هزینه حضورشان را بر دوش بانک‌های سالم و سپرده‌گذاران تحمیل کنند.
صدای آرام سقوط
پدیده زامبی، تنها یک تهدید بانکی نیست؛ نشانه‌ای از انحطاط تدریجی یک نظام مالی است که از اصلاح می‌گریزد. اگر امروز اقدامی صورت نگیرد، این بانک‌ها نه‌تنها خود را فرو می‌برند، بلکه کل سیستم را به زمین می‌کشند. سکوت نهاد ناظر و تداوم ملاحظات سیاسی، هیچ بحران مالی را مهار نمی‌کند. آنچه مهار می‌شود، تنها زمان باقی‌مانده تا انفجار است.